Wulkan (z
łac. Vulcanus – imię
rzymskiego boga ognia) – miejsce na powierzchni
Ziemi, z którego wydobywa się
lawa,
gazy wulkaniczne (solfatary, mofety, fumarole) i
materiał piroklastyczny. Terminu tego również używa się jako określenie form terenu powstałych wskutek działalności wulkanu, choć bardziej poprawne są takie terminy jak:
góra wulkaniczna,
stożek wulkaniczny,
kopuła wulkaniczna czy
wulkan tarczowy.
Rodzaje wulkanów
Erupcja
Stromboli w 1980 na wysokość 100 m. Kreskowane trajektorie powstały wskutek wyrzucania obracającej się nierównomiernie rozgrzanej materii.
Aktywność wulkaniczna zmienia się wraz z czasem. Obserwowana aktywność wulkanów umożliwiła wprowadzenie ich podziału na wulkany:
Szacuje się, że w ciągu ostatnich 10 tys. lat na kuli ziemskiej czynnych było 1500 wulkanów. W tym okresie miało miejsce około 7900 erupcji. Obecnie liczbę czynnych wulkanów szacuje się na około 800. Ponad połowa z nich znajduje się na obszarze lądowym. Ponadto można spotkać kilka tysięcy nieczynnych wulkanów na lądzie oraz kilkadziesiąt tysięcy pod wodą.
Inny podział bierze pod uwagę miejsce, z którego wypływa magma. Wyróżnia się wówczas wulkany:
Wulkany różnią się dominującym rodzajem materiału, jaki się z nich wydobywa:
lawowe (efuzywne) – wypływa tylko
lawa, ich
erupcja ma łagodny przebieg. Dzielą się na:
Europa
W Europie jest kilka aktywnych wulkanów, głównie we Włoszech i na Islandii:
W Polsce odnaleźć można ślady dawnego wulkanizmu w Pieninach (góra Wdżar) oraz w Sudetach.
Afryka
Ameryka Północna
Ameryka Południowa
Antarktyda
Australia i Oceania
Azja
Najwyższe wulkany na Ziemi
Wulkany we wszechświecie
Wulkany można znaleźć także na innych obiektach Układu Słonecznego, m.in. na Marsie (Olympus Mons), Io (księżycu Jowisza) czy Trytonie (księżycu Neptuna).
Wielkie erupcje wulkaniczne
Powstawanie wulkanów
Występowanie wulkanów na Ziemi jest ściśle związane ze strefą młodej górotwórczości i z obszarami aktywnych trzęsień ziemi. Związek tych zjawisk tłumaczy teoria tektoniki płyt litosfery. W miejscach, gdzie jedna płyta litosfery zagłębia się pod drugą, wulkany powstają wzdłuż ich krawędzi – na kontynencie oraz wzdłuż rowów oceanicznych, np. wybrzeże Pacyfiku, Europa Południowa, Japonia, Filipin. Wulkany powstają także w miejscach rozsuwania się płyt litosfery od siebie, czyli w grzbietach śródoceanicznych i w dolinach ryftowych, np. w Grzbiecie Śródatlantyckim, na Islandii, w Wielkich Rowach Afrykańskich.
Unikalną w czasach historycznych okazją do obserwacji narodzin wulkanu było powstanie wulkanu
Paricutín w
Meksyku oraz wysepki
Surtsey u brzegów
Islandi.
.gif "blogz.eu - dodatki na bloga")
